اصفی المواردکتاب اصفی الموارد یکی از سفرنامه های حج و اثر ابوالحسن علی الغی سوسی (م. ۱۳۲۸ق.) می باشد. ۱ - معرفی کتاباصفی الموارد فی تهذیب نظم الرحلة الحجازیة للشیخ الوالد تصحیح و تهذیب سفرنامه حج ابوالحسن الغی است. او در سفر حج ، دیده‌های خود را به نظم کشیده؛ ولی بر اثر بیماری و کهولت، نتوانسته آن را به لحاظ وزن و قافیه بازبینی کند. [۱]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۴.
پسرش محمد مختار (م. ۱۳۸۳ق.) سفرنامه پدر را تصحیح و تهذیب کرده و برخی واژگان پیچیده و رموز ابجدی آن را توضیح داده و آن را اصفی الموارد فی تهذیب نظم الرحلة الحجازیة للشیخ الوالد نامیده است. [۲]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۸.
[۳]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۳۱.
محمد مختار تصحیح این اثر را روز جمعه ۱۷ رمضان سال ۱۳۷۸ق. در کشور مغرب به پایان برده است. [۴]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۷۰.
این سفرنامه شامل بیش از ۲۰۰۰ بیت [۵]
معجم ما الف عن مکه، عبدالعزیز السنیدی، ص۷۱.
است که بیشتر شرح حال سراینده در مسیر حج است. بخش مربوط به مکه ۲۴۵ بیت و مدینه ۷۳ بیت را در بر دارد.۲ - معرفی مولفبیشتر تصانیف ابوالحسن علی بن احمد سوسی الغی درقاوی، دانشور و صوفی واعظ که به او حاج علی سوسی نیز می‌گویند، به شعر است. او در بقعه صحراویه الغ در جنوب مغرب، از توابع منطقه سوس در مراکش کنونی زاده شد و همان جا رشد کرد و به فراگیری دانش پرداخت و بعدها به کسوت صوفیان طریقت شاذلیه درقاویه درآمد. درقاویه منسوب به ابوالحمید عرب درقاوی (م. ۱۲۳۸ق.) از شاخه‌های فرقه شاذلیه به شمار می‌روند. [۷]
الموسوعة لتاریخ المغرب، نجیب ذبیب، ج۴، ص۳۵۷.
حاج علی سوسی بخشی از عمر خویش را به سیاحت و زندگی صوفیانه گذراند و هنگامی که به الغ بازگشت، مریدان و شاگردانی چند گرد او آمدند. وی سفرهای بسیار برای وعظ و ارشاد داشت و سرانجام به سال ۱۳۲۸ق./۱۹۱۰م. درگذشت. وی کتاب عقد الجمان فی آداب التصوف را در دست نگارش داشت که نتوانست آن را کامل کند.۳ - گزارش محتوا۳.۱ - مسیر سفراو آغاز سفرش را روز دوشنبه ۱۷ شعبان سال ۱۳۰۵ق. از الغ یاد کرده [۹]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۸.
که قسمتی از راه دریا و بخشی از طریق خشکی بوده است. وی با گذر از برخی سرزمین‌ها مانند صویره [۱۰]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۲۰.
و طنجه در شمال مغرب [۱۱]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۳۳.
به اندلس [۱۲]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۳۳.
، جبل الطارق [۱۳]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۳۵.
، تونس [۱۴]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۴۱.
و طرابلس [۱۵]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۵۴.
رفته و در پی عبور از کانال سوئز [۱۶]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۵۷.
به مصر و اسکندریه [۱۷]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۵۸.
رسیده است. پایان سفر دریایی وی شهر جده بوده [۱۸]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۵۸.
و سپس از خشکی‌های عربستان به مکه رفته است. [۱۹]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۵۹.
۳.۲ - آداب و رسوم مردماین سفرنامه آگاهی‌هایی از وضع اجتماعی و مذهبی مسیر سفر را بازگفته و پاره‌ای از رسوم مردم مانند تبرک جستن به حاجیان به سبب زیارت خانه خدا و حرم پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را توضیح داده است. [۲۰]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۲۶.
دشواری‌های سفر در آن دوره، با تعابیری شاعرانه بیان شده است. نویسنده در وصف طوفان دریایی که گرفتار آن شده، می‌گوید: آب همچون باد، کشتی را چنان ماسه در هوا می‌گرداند؛ گویی بر آسمان بودیم، نه بر آب. [۲۱]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۵۶.
وی از شهرهای مسیر و مردمش به نیکی یاد کرده است. مثلا کاروانسرای صویره و رفتار خوب مردم آن را ستوده است. [۲۲]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۲۰.
او در مسیر حج گاه با صوفیان دیگر فرقه‌ها مباحثاتی داشته وکوشیده راه خود در تصوف را به ایشان نشان دهد. [۲۳]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۲۱.
وی به برخی مسائل اخلاقی اشاره نموده و برای مثال به حاجیان سفارش کرده است که در مسیر حج در برابر تهیدستان گشاده دست باشند [۲۴]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۲۸.
، به ویژه در برخورد با ساکنان حجاز؛ زیرا ایشان به سبب همسایگی با بیت الله الحرام [۲۵]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۲۷.
و نیز حرم نبوی [۲۶]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۶۷.
بر دیگر فقیران شرافت دارند.۳.۳ - گزارشی صوفیانهسوسی از حضور جمعیت انبوه در موسم حج و حاجیان نقاط گوناگون جهان و احساسات آنان در رویارویی با بیت الله الحرام و مدینه شگفت زده شده است. [۲۷]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۵۹.
گرایش صوفیانه او باعث شده که در سراسر سفرنامه توجهی ویژه به فرقه‌های صوفیان داشته باشد. وی از حضور و حج صوفیان شاذلی در آن سال سخن گفته و دیدارش با شیخ مدنی درقاوی، از مشایخ صوفیان طریقت خود، را در راه عزیمت به حج شرح داده است. [۲۸]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۵۵.
امنیت رضایت بخش مکه در آن روزگار که سبب شده تا حاجیان در کمال آرامش به فریضه پردازند، نظر او را جلب کرده است. [۲۹]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۶۵.
۴ - سوسی در مدینهوی پس از ۴۰ روز اقامت در مکه، روز دوشنبه ۱۹ ذی حجه عازم مدینه شده [۳۰]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۶۵.
و ورود خود به مدینه را با هیجان و احساسات ویژه شمرده است. او سبب این شوق خود را زیارت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم دانسته که زندگانی و ممات او در خلافت حقیقی اش تفاوتی ندارد. [۳۱]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۶۷.
وی دوستی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و گریه بر فراغ او را نشانه محبت به خدا دانسته و تبرک جستن به شهر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را به بوسیدن دست و پای ایشان تشبیه کرده است. [۳۲]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۲۵.
او از زیارتگاه‌های مکه و مدینه نام برده و ماجرای دیدارش از مشاهد شهیدان احد و قبور بقیع را گزارش کرده است. در بقیع ، قبر عباس، مالک بن انس ، زنان پیامبر و به باور خود، حضرت فاطمه (س) را زیارت کرده است. [۳۳]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۶۸.
وی در روز ۲۲ محرم ۱۳۰۵ق. مدینه را به قصد وطن ترک کرده است. [۳۴]
اصفی الموارد، ابوالحسن علی الغی سوسی، ص۶۸.
تصویری از این سفرنامه در ۷۰ صفحه بدون آگاهی‌های کتاب شناختی در کتابخانه مرکز تحقیقات حج قم نگهداری می‌شود.۵ - فهرست منابعالاعلام: الزرکلی (م. ۱۳۹۶ق.) ، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م؛ معجم ما الف عن مکه: عبدالعزیز السنیدی، ریاض، مکتبة الملک فهد، ۱۴۲۰ق؛ الموسوعة لتاریخ المغرب و الاندلس: نجیب ذبیب، بیروت، دار الامیر، ۱۴۱۵ق. ۶ - پانویس
۷ - منبعحوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «اصفی الموارد». |